Na przełomie lutego i marca 1972 roku do Leningradu przybył niepozorny pan. Był nim pierwszy wicekonsul Konsulatu Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – pracownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych – Stanisław Mońka. Od jego przyjazdu datuje się wznowienie działalności polskiej misji konsularnej w Leningradzie po roku 1939.
Polski konsulat nie był jedyną placówką zagraniczną akredytowaną w mieście nad Newą. W tym czasie w Leningradzie już pracowały konsulaty generalne innych krajów wg zwyczajowego ówcześnie podziału na KG krajów socjalistycznych i KG krajów kapitalistycznych. Dziekanem korpusu przez długie lata był Konsul Generalny Finlandii.
Przysłowiowa aktówka, z którą przybył S. Mońka zawierała metalową pieczęć placówki z orłem bez korony i drobne pieniądze na wydatki związane z otwarciem misji. Po krótkim okresie przygotowawczym do Leningradu przyjechał Konsul Generalny PRL Kazimierz Nowakowski z eqzekwaturą na Leningrad, Nowogrod, Archangielsk, Murmańsk, Psków, Tallinn, Rygę. Nie był zawodowym dyplomatą, wywodził się z aparatu partyjnego PZPR w Malborku. W tym czasie w Leningradzie ZSRR reprezentowała Agencja Dyplomatyczna Ministerstwa Spraw Zagranicznych, wprowadzająca nowoprzybyłych konsulów generalnych, konsulów, wicekonsulów i attache konsularnych w życie miasta i obwodu, toteż pierwsza wizyta KG została złożona właśnie tam. Po niej nastąpiły, zgodnie z miejscowym protokołem, wizyty w Komitecie Obwodowym KPZR oraz w innych ważnych urzędach i instytucjach Leningradu.
Konsulat Generalny PRL został akredytowany oraz działał w oparciu o Układ Przyjaźni, pomocy wzajemnej i dobrosąsiedzkiej współpracy pomiędzy PRL i ZSRR z 1945 roku, przedłużonego w 1968 roku oraz w oparciu o podpisane dwustronne umowy pomiędzy rządami i resortami PRL i ZSRR.
Powstanie placówki wynikało z potrzeby obsługi konsularnej licznej grupy obywateli polskich przyjeżdżających na studia cywilne i wojskowe, na wycieczki w ramach tzw. pociągów przyjaźni, czy rejsów przyjaźni polskich statków pasażerskich Mazowsze i Stefan Batory. Do 1972 roku funkcje te sprawowała Ambasada PRL w Moskwie.
Od początku lat 70. do Leningradu z roku na rok przyjeżdżała coraz liczniejsza grupa polskich studentów, co roku około 60-100 osób, wymagająca obsługi prawnej, finansowej i konsularnej.
Pierwszym konsulem ds. konsularnych była Krystyna Jemiołkowska. Pierwsze kroki polskie przedstawicielstwo stawiało w Hotelu Europejskim, po czym gospodarze udostępnili parter budynku na Izmajłowskim prospekcie 11, nieopodal Dworca Warszawskiego. Po roku, bo w 1973, konsulat otrzymał siedzibę przy ulicy Rylejewa 35, do której to w 1975 roku przyjechał ze stanowiska sekretarza ds. propagandy w KW PZPR w Łodzi nowy Konsul Generalny PRL Jerzy Chabelski. Budynek ten był siedzibą polskiej placówki konsularnej do 1985 roku.
Życie placówki, oprócz rutynowych spraw obywatelstwa, opieki konsularnej, wiz tranzytowych dla studentów z krajów tzw. trzeciego świata, zgodnie z zaleceniami Centrali, skupiało się wokół kontaktów międzypartyjnych. Toteż najważniejszymi osobistościami podejmowanymi przez konsulat byli sekretarze i pracownicy aparatu partyjnego zarówno polskiego, jak i miejscowego. Na równi z konsulem generalnym w placówce sprawował rząd dusz sekretarz POP, w przypadku konsulatu jeden z konsulów. W historii polskiej misji w Leningradzie nie było zawodowych dyplomatów – długie lata na czele placówki stali aparatczycy. Wielu z nich pozostawiło po sobie niezatarte do dzisiaj w pamięci ludzkiej wspomnienia. Do takich należy zaliczyć Tadeusza Karczmarka, byłego wiceministra kultury. Jest to jeden z pierwszych dyplomatów polskich i zagranicznych okręgu konsularnego, promował kulturę własnego kraju. Dzięki niemu do Leningradu przyjeżdżali najwybitniejsi twórcy z Polski, tacy jak: Krzysztof Penderecki i Witold Lutosławski. Ich pobyty były prawdziwymi wydarzeniami w życiu miasta. Prezentowano wystawy plakatu polskiego, a salony placówki stawały się naprzemian salą koncertową i kinową. Wokół konsulatu skupiła się elita twórcza miasta (D.Granin, G.Jastrebienieckij, I. Chejfic).
3 listopada 1978 roku wręczono po raz pierwszy licznej grupie przedstawicieli świata artystycznego odznakę „Zasłużony dla kultury Polskiej” oraz zbiorową odznakę dla Wielkiej Sali Filharmonii Leningradzkiej i kina „Planeta”.
Wiele uwagi w pracy konsulatu poświęcano kontaktom z Towarzystwem Przyjaźni Polsko-Radzieckiej i jego kontaktom z Towarzystwem Przyjaźni Radziecko-Polskiej.
Szczególną uwagę zwracano na pracę polskiego środowiska akademickiego, organizacji młodzieżowych i partyjnych.
W tym okresie zostały podpisane umowy pomiędzy Rządami PRL i ZSRR min. o wzajemnej ochronie praw autorskich, w sprawie kooperacji budowy samolotów, wzajemnego przekazywania działek gruntu pod budowy ośrodków technicznych, o współpracy technicznej w budowie pierwszej linii metra w Warszawie (umowa ta w szczególny sposób była związana z Leningradem, skąd wielu obywateli radzieckich wyjechało na budowę metra w Warszawie).
Konsulat Generalny PRL długie lata był współorganizatorem Dni Gdańska w Leningradzie oraz Dni Województwa Szczecińskiego w Rydze. Na uwagę zasługuje znaczący wkład pracy placówki w działalność teatrów, szczególnie Akademickiego Teatru im. Gorkiego (obecnie im. G.A. Towstonogowa) min. premiera sztuki Tharntona Wildera „Nasze miasto” w reżyserii Erwina Axera, ze scenografią Ewy Starowieyskiej.
Promocja gospodarki PRL wiązała się również z konsulatem (konsulowi handlowi) oraz z Centralami Handlu Zagranicznego (min. Centromor, Bumar, Ciech).
02 marca 1980 roku stanowisko KG PRL objął Stanisław Bereśniewicz, wywodzący się ze środowiska gdańskiego (działacz związkowy – Liga Ochrony Kraju). W tym okresie pomiędzy PRL i ZSRR został podpisany długofalowy Program Rozwoju Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej do roku 2000 oraz porozumienie w sprawie otwarcia filii Domu Radzieckiej Nauki i Kultury w Gdańsku.
W 1980 roku w Leningradzie odbyły się wybory do Sejmu PRL i Wojewódzkich Rad Narodowych, w których wzięło udział 1780 obywateli PRL.
Wraz z narastającym kryzysem gospodarczym i rosnącym zadłużeniem zagranicznym (około 24 mld dolarów USA) sytuacja w Polsce pogarszała się. W związku z podwyżkami cen wybuchły strajki robotnicze w Lublinie, w połowie sierpnia na Wybrzeżu, obejmujące cały kraj, łącznie z kopalniami węgla na Górnym Śląsku. Określa się ten czas mianem Sierpnia 1980. Władze PRL próbowały przeciwdziałać im i hamować rozwój ruchu społecznego.
10 listopada 1980 roku doszło do rejestracji NSZZ Solidarność.
Działalność konsulatu PRL zaczęła powoli ograniczać się do spraw protokolarnych, obsługi stypendialnej studentów, doktorantów. Zaobserwowano upadanie działalności i aktywności polskich organizacji partyjnych (wśród studentów i doktorantów oraz oficerów Wojska Polskiego), a także polskich organizacji młodzieżowych (SZSP); w ZSRR okres stagnacji breżniewowskiej osiągnął najwyższy pułap.
13 grudnia 1981 roku Rada Państwa PRL (nielegalnie nawet w rozumieniu prawa PRL) wprowadziła stan wojenny na obszarze całego kraju. Konsulat Generalny PRL został odcięty od wszelkich środków informacji – nie działały telefony, w mediach radzieckich zapanowało milczenie. 14 grudnia 1981 roku o godz. 15.00 KG Stanisław Bereśniewicz złożył wizytę kierownikowi Wydziału Zagranicznego Leningradzkiego Obkomu KPZR Baranowowi WD., a o godz. 16.00 odbyło się zebranie POP.
Podczas stanu wojennego w Polsce placówka uczestniczyła w oficjalnych przedsięwzięciach gospodarzy; np. w akademii z okazji 114 rocznicy urodzin Włodzimierza Lenina, organizowała przyjęcia z okazji kolejnej rocznicy podpisania Układu o Przyjaźni między PRL i ZSRR, inicjowała konferencje prasowe nt. setnej rocznicy powstania polskiego ruchu rewolucyjnego, prowadziła rozmowy na temat wymiany delegacji partyjnych pomiędzy Gdańskiem i Leningradem, co nastąpiło w lipcu 1982 roku. 3 sierpnia 1982 roku miało miejsce ważne wydarzenie – z inicjatywy grupy kombatantów wojsk alianckich w Murmańsku zostały odsłonięte płyty nagrobkowe polskich marynarzy poległych podczas II wojny światowej.
Konsulowie Konsulatu Generalnego PRL wyjeżdżali do miast okręgu konsularnego (Petrozawodzk, Nowogród, Psków) z informacjami na temat sytuacji społeczno-gospodarczej w Polsce. Odbywały się zebrania organizacji partyjnych placówki i delegatów Central Handlu Zagranicznego na temat sytuacji w kraju. Wyłożenie księgi kondolencyjnej w związku ze śmiercią Władysława Gomułki 6 września 1982 roku zbiegło się z obchodami 65-tej rocznicy Rewolucji Październikowej. 10 listopada 1982 roku zmarł Leonid Breżniew.
W grudniu 1982 roku stan wojenny został zawieszony, a 22 lipca 1983 roku Rada Państwa ogłosiła jego zniesienie.
W lipcu 1984 roku nastąpiła zmiana na stanowisku Konsula Generalnego PRL.
Do Leningradu przybył Wacław Jagielnicki – były komisarz wojskowy z okresu stanu wojennego w MSZ i były zastępca naczelnika II Zarządu Ludowego Wojska Polskiego (kontrwywiad). Za jego kadencji konsulat generalny zmienił siedzibę i przeprowadził się na ulicę 5 Sowiecką 12. Adaptacją nowego pomieszczenia i jego zaprojektowaniem zajmował się niezwykle skrupulatny i pracowity wicekonsul z resortu MSZ Jan Ponichtera. Natomiast sama przeprowadzka legła na barki kierowcy-intendenta Stefana Kowalczyka.
Podczas pobytu Wacława Jagielnickiego w Leningradzie w Polsce powołano Trybunał Konstytucyjny (1985), w 1986 Radę Konsultacyjną przy Przewodniczącym Rady Państwa, a w 1987 utworzono Urząd Rzecznika Spraw Obywatelskich.
Począwszy od 1986 roku nastąpił nawrót kontestacji ulicznych Pomarańczowej Alternatywy, ośmieszający reżim i przełamujący w obywatelach barierę strachu spowodowaną Stanem Wojennym.
W kwietniu i sierpniu 1988 roku w Polsce nastąpiła kolejna fala strajków.
15 września 1988 roku do Leningradu przybył Bolesław Kapitan (były minister sportu), a 3 października 1988 roku wyjechał Wacław Jagielnicki.
28 października 1988 roku Bolesław Kapitan przyjął inicjatywną grupę Polaków, obywateli zamieszkałych w Leningradzie, powołującą Klub Kulturalno-Oświatowy „Polonia”.
3 listopada po raz pierwszy w historii PRL i istnienia polskiej placówki zwołano w Leningradzie konferencję prasową poświeconą 70-leciu Niepodległości Polski.
2 grudnia 1988 roku z inicjatywy Oddziału Fundacji Kultury odbyło się przekazanie pamiątek (obrazy, wycinki z gazet, fotografie, rzeczy osobiste) po primadonnie, pierwszej wykonawczyni arii Halki w Sankt Petersburgu, Stefanii Dowiakowskiej. Znaczącym wydarzeniem w życiu placówki i miasta był przyjazd w styczniu 1989 roku do Leningradu profesora Bogdana Suchodolskiego zaproszonego przez Leningradzki Oddział Radzieckiej Fundacji Kultury. W lutym tegoż roku prezentował swoje prace W. Hasior.
W kwietniu 1989 roku filmem Danton w reżyserii A.Wajdy otwarto Dni Kultury Polskiej w ZSRR. W Leningradzie obchody te łączyły się z Dniami Gdańska i Dniami Kultury Polskiej.
4 czerwca 1989 roku w konsulacie odbyły się wybory do Sejmu i Senatu, zakończone zwycięstwem kandydatów wysuniętych przez Komitet Obywatelski „Solidarność”. Nastąpił wybór prezydenta PRL – Wojciech Jaruzelski z przewagą 1 głosu. W sierpniu 1989 roku ukształtował się sojusz polityczny (KO „S”, ZSL, SD), w którego wyniku powołano nowy rząd z Tadeuszem Mazowieckim na czele. W listopadzie 1989 roku do Konsulatu PRL i do Leningradu przybył premier Tadeusz Mazowiecki i spotkał się z elitą intelektualną miasta oraz Polonii na czele z deputowanym Rady Najwyższej ZSRR Anatolijem Sobczakiem. Już wtedy padła propozycja otwarcia Instytutu Polskiego w Leningradzie.
Jako datę kończącą okres Polski Ludowej uznaje się dzień uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji PRL, w której min. zmieniono nazwę państwa na Rzeczpospolitą Polską. Uważa się również, że 4 czerwca 1989 roku (data pierwszych wyborów, częściowo wolnych) zakończył się okres komunizmu w Polsce. Konsulat Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej trwał 18 lat i trzy miesiące.
W dniach 30 i 31 marca 1990 roku odbyło się z inicjatywy Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego „Polonia” oraz Konsulatu pierwsze i jedyne Forum Polonijne w ZSRR. Uczestniczyli w nim przedstawiciele wszystkich organizacji polonijnych z całego ZSRR. Polskę reprezentował minister Aleksander Hall, biskup Jerzy Dąbrowski. Postanowiono powołać Radę Koordynacyjną Polonii w ZSRR.
18 kwietnia 1990 roku do Leningradu przybył nowy konsul generalny Jerzy Smoliński (z ambasady PRL w Moskwie, gdzie pełnił stanowisko Ministra Pełnomocnego), a w dniu 20 kwietnia nastąpiło oficjalne przekazanie placówki nowemu kierownikowi.
Praca Konsulatu Generalnego RP w Leningradzie, a od 1992 roku w Sankt Petersburgu uległa dynamizacji. Nastąpiła zmiana kierunków działania. Oprócz opieki konsularnej, spraw wizowych i obywatelskich, rozpoczęto współpracę z organizacjami polonijnymi.
Na początku lat 90. placówka bardzo aktywnie zabiegała o otwarcie placówek konsularnych w Estonii i na Łotwie. Współpracowała z ruchami społecznymi w tych krajach, z Frontem Demokratycznym Leningradu na czele z M. Salie.
W roku 10-lecia Solidarności zorganizowano wystawę fotograficzną, na którą przybyli działacze Solidarnośći (Z.Romaszewski, A.Rozmarynowicz, J.Stepień, A.Bogucka-Skowrońska). Do historycznych wydarzeń należy zaliczyć Światową Konferencję Praw Człowieka, której współorganizatorem była strona polska. W konferencji uczestniczyło ponad 1500 osób z ZSRR i 48 państw ze wszystkich kontynentów. Polskę reprezentowali m.in. Romaszewski, Stępień, Rozmarynowicz, Lipka, Bogucka-Skowrońska, Wende, Szczepkowski, Andrzejewski, Grześkowiak, Piotrowski, posłowie: Rzepka, Mokry, Łubieniecki, Gil, Langowski. Uczestnicy Forum oczekiwali przylotu Lecha Wałęsy, a polonia petersburska całą noc przesiedziała w pomieszczeniach placówki z gotowym programem powitania. Przylot nie nastąpił.
25 grudnia 1990 roku J. Smoliński pożegnał się ze środowiskiem polonijnym i 30 grudnia wyjechał do Polski.
22 maja 1992 roku została podpisana Konwencja Konsularna między RP i Federacją Rosyjską oraz Traktat między Rzeczpospolitą Polską, a Federacją Rosyjską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy. 02 października 1992 roku z inicjatywy placówki zostało podpisane Porozumienie miedzy rządem RP a Rządem Federacji Rosyjskiej o współpracy regionów RP z Regionem Sankt Petersburga. Wymienione akty prawne ukierunkowywały działalność placówki kierowanej po wyjeździe J. Smolińskiego przez konsula Edwarda Krasowskiego i po przyjeździe jesienią 1991 roku przez Zdzisława Nowickiego (senatora RP z regionu miasta Piły).
Podczas kadencji Konsula Generalnego Zdzisława Nowickiego placówka otworzyła swoje podwoje dla przedstawicieli środowisk twórczych, politycznych, mediów, a nade wszystko Polonii i duchowieństwa polskiego. Udostępnione przez konsula generalnego Bolesława Kapitana pomieszczenie piwniczne placówki stało sie miejscem niezwykle ożywionej pracy polonijnej i promocji języka polskiego. W pracy placówki otwarto nową kartę dziejową.
Dzięki podpisanym umowom między Rządem RP a Rządem Federacji Rosyjskiej o współpracy w dziedzinie kultury, nauki i oświaty (1993), współpracy w dziedzinie nauki techniki (1993), współpracy w sprawach celnych (1995), a nade wszystko dzięki Umowie między Rządem RP oraz Rządem FR o grobach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji (1994), w okręgu Sankt Petersburga z inspiracji środowisk polonijnych (Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe ”Polonia”) oraz polskich organizacji kombatanckich przy ogromnym zaangażowaniu placówki powstały znaki pamięci w miejscu zbiorowych represji na Pustkowiu Lewaszowskim, w Jogle koło Borowicz, w Kotłasie w obwodzie archangielskim, w Kargowinie tegoż obwodu, nieco później w Miedwieżjegorsku (Karelia) i na Cmentarzu Piskariowskim w Sankt Petersburgu.
Konsulat Generalny RP aktywnie uczestniczył w popieraniu inicjatyw polonijnych dotyczących zwrotu świątyń rzymskokatolickich. Zdzisław Nowicki był inicjatorem zapraszania księży do prowadzenia rekolekcji wielkopostnych. W tym okresie uaktywniała się realizacja Porozumienia o współpracy Regionów RP z Regionem Sankt Petersburga.
Okres najaktywniejszej realizacji Porozumienia nastąpił z chwilą przyjazdu do Sankt Petersburga (1996) Konsula Generalnego RP Jerzego Skotarka. Przy jego osobistym zaangażowaniu doszło do powołania Rady ds. Współpracy Regionów RP z Regionem z Sankt Petersburga. J. Skotarek przyjechał do miasta nad Newą ze stanowiska pracownika etatowego MSZ RP, (wcześniej pracował na placówkach we Włoszech). Praca placówki pod kierownictwem J. Skotarka była skoncentrowana na bardzo aktywnej działalności organizacji polonijnych, na wydaniu nowego tłumaczenia utworu A. Mickiewicza „Pan Tadeusz” w przekładzie Św. Świackiego, późniejszego laureata Nagrody Drawicza, na przygotowaniu i budowie pomnika A. Mickiewicza (odsłoniętego w 1998 r.), na nadaniu imienia Mickiewicza szkole nr 216 z poszerzonym nauczaniem języka polskiego, na Dniach Warszawy w Sankt Petersburgu i Dniach Sankt Petersburga w Warszawie, na podpisaniu Porozumienia o współpracy w dziedzinie kultury między Gminą Warszawa-Centrum i Sankt Petersburgiem.
W listopadzie 2000 roku przybył do Sankt Petersburga Konsul Generalny Eugeniusz Mielcarek (etatowy pracownik MSZ RP). Jego pobyt w placówce przypadł na niezwykle interesujący okres w życiu miasta, czyli obchody 300-lecia. Konsulat Generalny RP aktywie włączył się do obchodów jubileuszu miasta. Został opracowany program obchodów.
W tym też okresie (2004 r.) Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. W związku z tym placówka musiała przejść na obsługę systemu wizowego (od października 2004 r.). Wcześniej zaadaptowano pomieszczenia piwniczne konsulatu dla potrzeb wydziału wizowego i zbudowano pawilon dla interesantów. Organizacje polonijne dotychczas rozlokowane w tych pomieszczeniach musiały szukać nowego lokum.
Okres transformacji organizacyjnych w placówce nie wpłynął dyprymująco na rytm pracy, dyktowany przede wszystkim przez obchody jubileuszu miasta. Za udział w obchodach Konsulat został wyróżniony specjalnym medalem nadanym przez gubernatora miasta, a konsul generalny RP specjalną nagrodą w postaci Gwiazdy Bałtyku, za niezwykłą kreatywność i wkład osobisty do skarbnicy kultury petersburskiej, wręczoną mu w 2005 roku.
W październiku 2005, w 33 roku istnienia powojennej polskiej misji konsularnej i w roku 79-lecia polskiej misji konsularnej w Leningradzie i Sankt Petersburgu, objął placówkę w Sankt Petersburgu Konsul Generalny Jarosław Drozd (zawodowy dyplomata – etatowy pracownik MSZ RP). Jest on inicjatorem obchodów 80-lecia polskiej misji konsularnej i dyplomatycznej w Sankt Petersburgu.
Konsulowie Generalni RP w Sankt Petersburgu
L.p. | Nazwisko i imię | Funkcja | Okres pracy |
1 | Smoliński Jerzy | Konsul Generalny RP Minister Pełnomocny | 18.04.1990-31.12.1990 |
2 | Krasowski Edward | Konsul po. Konsula Generalnego | 31.12.1990 – jesień 1991 |
3 | Nowicki Zdzisław | Konsul Generalny RP | jesień 1991 –wrzesień 1996 |
4 | Skotarek Jerzy | Konsul Generalny RP | wrzesień 1996 – październik 2000 |
5 | Mielcarek Eugeniusz | Konsul Generalny RP Minister Pełnomocny | listopad 2000 – maj 2005 |
6 | Jeranowska-Gronczewska Elżbieta | Konsul Kierownik placówki | maj 2005–03.10.2005 |
7. | Drozd Jarosław | Konsul Generalny Radca -Minister Pełnomocny | 03.10.2005 |
Teresa Konopielko, październik 2006r.