Pamięci pierwszych śp. nauczycieli polonijnych: Wiesławy Sawinowej, Julii Zacharewicz, Lecha Krajewskiego, Teresy Malinowskiej, Walentyny Gnatyszynej-Perkowskiej
Początki
Nauczanie języka polskiego w Leningradzie-Sankt Petersburgu rozpoczęło się na początku lat 90 (1988 r.) XX wieku z inicjatywy śp. Wiesławy Sawinowej i Teresy Konopielko.
Zorganizowano też sobotnio-niedzielną Szkółkę nauczania Języka Polskiego dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Ilość chętnych do nauki w Szkółce przeszła najśmielsze oczekiwania organizatorów. Rozpoczęto poszukiwania nowych nauczycieli dla dzieci i dorosłych. Powstała „Mała Polonia”. Nazwę zainspirowała śp. Walentyna Gnatyszyna-Perkowska. Dowodzenie przejęła śp. Wiesława Sawinowa. „Mała Polonia” rozwijała się. Z czasem pałeczkę kierownictwa przejęła dr Irena Romanowska – specjalistka od glottodydaktyki. Do pracy włączyły się doświadczone nauczycielki: Jadwiga Anders i Jadwiga Frołowa. Do pracy z dorosłymi dołączył Lech Krajewski – jeden z najlepszych lektorów języka polskiego na Katedrze Filologii Polskiej Uniwersytetu Petersburskiego, skierowany z Polski (Uniwersytet w Olsztynie) do nauczania petersburskich akademickich polonistów.
Z czasem powstawały inne organizacje polonijne m.in. „Związek Polaków im. biskupa A. Maleckiego”. W tym okresie powstawały szkółki języka polskiego w Archangielsku i Murmańsku, jak też w Kotłasie. Śp. W. Sawinowa i T. Konopielko były współzałożycielkami polonistyki na Uniwersytecie Języków Obcych w Mińsku Litewskim. Działały pod kierownictwem prof. Rajmunda Piotrowskiego, ówczesnego przewodniczącego SKO „Polonia”. Na niektórych petersburskich zajęciach polonijnych liczba uczniów przekraczała 70 (!). Zawodowo opierano się przede wszystkim na miejscowych nauczycielach pochodzenia polskiego. Wśród nich pracowali również absolwenci polonistyki Uniwersytetu Petersburskiego. Zajęcia odbywały się w pomieszczeniach piwnicznych Konsulatu Generalnego RP. W 1992 roku powstał „Związek Polaków im. biskupa A. Maleckiego”, do którego przeszła nauczycielka Lilia Szyszko, obecnie będąca prezesem organizacji (RSO „Kongres Polaków w Sankt Petersburgu”). W ramach tej organizacji pracowały zasłużone nauczycielki m.in.: Teresa Malinowska i Maria Krasnowa.
Szkoła nr 216 im. Adama Mickiewicza
W 1992 roku na bazie miejskiej szkoły 216 dzięki zaangażowaniu Teresy Konopielko i Walentyny Gnatyszynej-Perkowskiej oraz dyrektora Tagi Machmudowicza Husejnowa (obecnie znanego dziennikarza radiowego) założono szkołę publiczną z poszerzonym nauczaniem języka polskiego (jedyna o takim profilu w Federacji Rosyjskiej). W 1998 roku szkoła otrzymała patrona – Adama Mickiewicza – przy szkole (z inicjatywy Konsulatu Generalnego RP na czele z Konsulem Generalnym RP Jerzym Skotarkiem oraz Konsul ds. kultury Izabeli Jarosińskiej oraz SKO „Polonia”) stoi popiersie Wieszcza. Do szkoły przeniósł się Folklorystyczny Zespół „Gaik”. W szkole zaczęły pracować: Jadwiga Frołowa i Natalia Szykier, później Stanisław Karpionok i Tatiana Zacharowa. W szkole pracował teatr obrzędowy „Polanie” pod kierownictwem Ireny Bestużewej. Przed trzema laty szkołę zamknięto.
Ośrodek Metodyki Nauczania Języka Polskiego i Historii
W 1994 roku powstał Ośrodek Metodyki Nauczania Języka i Kultury Polskiej na czele z Jadwigą Frołową, po latach na czele z śp. Julią Zacharewicz i dr Ireną Romanowska. Ośrodek co roku organizował dla przedstawicieli środowisk polonijnych z północno-zachodniego regionu Rosji międzynarodowe konferencje naukowo-praktyczne poświęcone językowi polskiemu i tożsamości narodowej, nauczaniu języka polskiego i historii polskiej. Uczestniczyli w nich również przedstawiciele Polski, zajmujący się nauczaniem języka polskiego poza granicami Polski, jak też pracownicy naukowi Uniwersytetu im. A. Mickiewicza (Profesorskie małżeństwo Państwa śp. Tadeusza Zgółki i małżonki Haliny Zgółkowej).
Szkoła Letnia Języka i Kultury Polskiej
Ponad 12 lat w Sankt Petersburgu działała Szkoła Letnia Języka i Kultury Polskiej dla młodzieży z Federacji Rosyjskiej. Głównym organizatorem była Parafia św. Stanisława. Inicjatywa powołania Szkoły Letniej Języka Polskiego i Kultury Polskiej wyrosła na bazie działającego aktywnie Ośrodka Metodyki Nauczania Języka i Kultury Polskiej pod przewodnictwem śp. Julii Zacharewicz i dr Ireny Romanowskiej. W dużej mierze organizacji Szkoły Letniej w ciągu kilku lat sprzyjało Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe „Polonia”. Szkoła od pierwszego roku istnienia w pełni przeszła pod opiekę parafii św. Stanisława, wspieranej przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” oraz placówki konsularne w Petersburgu i Moskwie.
Okres tułaczek
Organizacje polonijne, w tym afiliowana przy SKO „Polonia” „Mała Polonia”, nie posiadały od 2003 do 2007 roku własnych pomieszczeń i wynajmowały lokale piwniczne u zaprzyjaźnionych kościołów (Uśpienia MP, kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej). Krótki okres aktywizacji polonijnego nauczania języka polskiego nastąpił po powołaniu przedstawicielstwa „Wspólnoty Polskiej” w Rosji i otwarciu Domu Polskiego pod kierownictwem Czesława Błasika. Po trzyletnim okresie funkcję dyrektora objęła Tatiana Rakus. W tym okresie przestał działać Ośrodek Metodyki Nauczania Języka Polskiego.
W okresie „tułaczek” została utracona nie tylko Biblioteka Polska (gromadzona latami od 1988 roku przez Irenę Smirnową i Irenę Tatarynowicz). Przejęty z Konsulatu RP księgozbiór był powiększony o dary petersburskich Polaków – niejednokrotnie z „białymi krukami”). Polskie zbiory znalazły się na petersburskim śmietniku.
W 2007 roku dzięki zabiegom Senatu RP został zakupiony Dom Polski, w którym wyznaczono dwie sale do nauki języka polskiego (przywiązaniem ich do poszczególnych organizacji: Związku Polaków i SKO „Polonia”). Należało od nowa organizować proces nauczania języka polskiego. Ale już w ramach poszczególnych organizacji polonijnych. Został utracony kontakt z najmłodszymi dziećmi i nastolatkami. Zabrakło młodzieży. Na zajęcia zaczęli przychodzić dorośli pragnący otrzymać Kartę Polaka. Co prawda, została zorganizowana grupa dla dzieci przedszkolnych, jednakże nie uczęszczały do niej petersburskie dzieci polonijne (do przedszkola przeważnie docierały dzieci rodziców oddelegowanych do pracy w Petersburgu lub z małżeństw mieszanych). Stanowisko opiekunki przedszkola było opłacane przez „Wspólnotę Polską”, zaś pozostałe nauczycielki (8) prowadziły zajęcia za symboliczne datki ze strony uczniów.
Ważną rolę pełni nauczyciel-osobowość. Zazwyczaj wokół takich osób skupiają się uczniowie. W Petersburgu do takich należą: Jadwiga Pietrowska (22 lata prowadząca bezpłatnie zajęcia literacko-patriotyczne), Jadwiga Anders skupiająca wokół siebie młodzież i niejednokrotnie matkująca opiekunka porzuconych. Spod jej skrzydeł do Polski wyjechało ponad 100 osób bez egzaminów z języka polskiego.
Siostry Zakonne z Instytutu Szensztadzkiego
Mówiąc o nauczaniu języka polskiego nie należy zapomnieć o roli sióstr zakonnych oraz katechetek. Wiele dobrego pozostawiła w Petersburgu w sercach najmłodszych i ich rodziców siostra Katarzyna, Siostra Adela, Siostra Waleria i inne z Instytutu Szensztadzkiego przy parafii św. Stanisława. Z całą pewnością można pokusić się o pewną ocenę czy porównanie stanu współczesnego z końcem XX. wieku w zakresie nauczania języka polskiego.
Ciąg dalszy nastąpi
Teresa Konopielko, grudzień 2021
Zdjęcia: archiwum Autorki
Nasza pamięć:
Wiesława Sawinowa – współzałożycielka pierwszej w Rosji organizacji polonijnej zarejestrowanej oficjalnie w 1989, nauczycielka języka polskiego, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego i Petersburskiego;
Julia Zacharewicz – absolwentka Uniwersytetu Petersburskiego, współzałożycielka Liceum Słowiańskiego, twórca biblioteki nauczyciela (przejętej przez Związek Polaków), nauczycielka języka polskiego;
Lech Krajewski – nauczyciel akademicki, pracownik naukowy Uniwersytetu w Olsztynie, polonista, jeden spośród wybitnych lektorów języka polskiego;
Walentyna Gnatyszyna –Perkowska – współtwórczyni Szkoły im. Adama Mickiewicza, długoletni animator kultury polskiej w Sankt Petersburgu, nauczycielka;
Teresa Malinowska – długoletnia nauczycielka języka polskiego, wilnianka, orędowniczka spraw polskich.
Projekt „Petersburskie Przedwiośnie Niepodległości” finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2021 za pośrednictwem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
