„W socjalistycznym społeczeństwie, gdzie nie istnieje eksploatacja człowieka przez drugiego człowieka, gdzie nie ma bezrobocia, a materialne warunki życia pracujących stale się poprawiają, włóczęgostwo jako zjawisko społeczne zostało pokonane.”
(Wielka Sowiecka Encyklopedia, 1969-1978, wydanie III, tłum.M.G.)
To nie tajemnica, że w czasach sowieckich włóczęgostwu zaprzeczano i oficjalnie je karano. Przez 25 lat niewiele się zmieniło, dzisiaj, chociaż bezdomność nie jest już przestępstwem, obraz włóczęgi ciągle jest marginalizowany i wykluczany ze społecznego życia miasta. Będąc wyrzutkiem i niewidzialnym, bezdomny nie ma żadnych praw i jest dosłownie sprowadzony do roli prostego, biologicznego bytu. Dla własnego spokoju oficjalne źródła oraz środki masowego przekazu podtrzymują kryminalny wizerunek bezdomnego jako nieczłowieka, zdolnego tylko do zabójstwa i przemocy.
My jednak uważamy inaczej.
W trosce o poszanowanie równości prawa wzięliśmy udział w kampanii wyborczej naszego mera, lekceważącego wykluczonych mieszkańców naszego miasta. Tak naprawdę do tej kategorii można zaliczyć nie tylko bezdomnych – ale także emerytów, inwalidów, nawet mamy z wózkami, dla których infrastruktura jest nie tylko nieprzemyślna, ale wręcz wroga.
Odwiedzając różne miasta obserwowaliśmy, jak radzą sobie ludzie nie posiadający domu, w jaki sposób organizują swoje życie, jak wyglądają i czym się żywią. Uważamy, że te kwestie są ważne, fundamentalne, nie tylko z punktu widzenia problematyki społecznej, ale także z punktu widzenia miejskiej infrastruktury.
Właśnie dlatego jeszcze we wrześniu rozpoczęliśmy prace nad tym zagadnieniem, obserwując rozwiązania z powodzeniem zastosowane w jednym z miast Europy Wschodniej. Natychmiast po powrocie podjęliśmy próbę przetestowania tych rozwiązań na najbardziej podstawowym poziomie w Moskwie.
Nasze badanie nie było badaniem socjologicznym, nie stawialiśmy sobie za zadanie opisania przeciętnego bezdomnego ani określenia, jakie ma wykształcenie, wiek czy płeć. Przede wszystkim ważna była jego osoba, dopiero w dalszej kolejności poglądy dotyczące codziennej egzystencji i miejskiej przestrzeni.
Dlatego też być może lepiej naszego projektu nie nazywać badaniem – naszym najważniejszym celem było nie tyle przekazanie informacji o tych ludziach czy przedstawienie ich przedstawić problemów, przede wszystkim chcieliśmy zrobić coś pożytecznego dla nich, coś, co pomogłoby im w życiu.
Interaktywna mapa
Interaktywna mapa dla bezdomnych
W czasie realizacji projektu odkryliśmy kilkadziesiąt różnych miejsc, które służyły bezdomnym. Wśród nich były bezpłatne stołówki, noclegownie, miejsca, gdzie mogą się umyć, punkty pomocy medycznej. Tak czy inaczej – uważamy, że oprócz tego jest jeszcze mnóstwo ukrytych miejsc i sposobów (lifehack’ów) pomagających żyć w mieście. Dlatego mapa jest interaktywna – proponujemy, aby każdy z czytelników dodawał do niej oznaczenia i wykorzystywał ją w praktycznych celach.
Broszura z miejscami przydatnymi dla bezdomnego
Karta do druku: Strona A
Legenda i tygodniowy grafik miejsc stołowania: strona B
Na pewno nie wszyscy bezdomni posiadają dostęp do Internetu, dlatego przygotowaliśmy również drukowany przewodnik, zawierający praktyczne rady, mapę i tygodniowy grafik miejsc, w których można otrzymać otrzymać posiłek.
Planujemy wydawać kolejne wersje broszury, być może w przyszłości stanie się ona pełnowartościową gazetą bezdomnych.
Film
Reżyser: Władimir Stekaczow.
Nocleg w supernowoczesnej toalecie, wi-fi w parku Gorkiego i w bibliotekach, nocne podróże pociągami na południe – wszystko to tak zwane lifehack’i bohaterów filmu, którzy nie opowiadają smutnych historii własnego życia lecz wyjaśniają, jak każdy z nich wykorzystuje miejską infrastrukturę Moskwy. Można powiedzieć, że jest to szkic na temat miejskiego planowania – ukazany oczami bezdomnego.
Materiały analityczne
Książki i raporty z badań socjologicznych: «Право на дом».
Wybrane historie bezdomnych w książce «3000 судеб».
Socjologicznych i antropologicznych badań jest w Internecie mnóstwo, oczywiście my także używaliśmy ich w czasie naszej pracy. Tym, którzy chcą zgłębić temat, proponujemy link powyżej, gdzie znajduje się archiwum różnorodnych badań.
Rezultaty przedstawione na wystawie:
Rezultaty naszej pracy były pokazane w formie wystawy na festiwalu IV Moskiewskiego forum urbanistycznego w Maneżu, 13. grudnia 2014 roku. Poza elementami, o których była mowa wcześniej, pokazaliśmy serię fotografii, plakatów, książkę “Opowiedz swoją historię”, a także skonstruowany przez nas prototyp „miejsca bezdomnego”, stworzony na bazie zwyczajnej piaskownicy.
Podstawowym celem naszego projektu było nie tyle ukazanie problematyki społecznej, pozostającej poza głównym nurtem tematów forum urbanistycznego, ale stworzenie jakiejś formy przydatnego źródła/instrumentu, pozwalającego spojrzeć na miasto na nowo, zhakować jego infrastrukturę i być może – zupełnie zmienić swoje życie.
Staraliśmy się pokazać nieznaną stronę życia bezdomnych, traktując ich nie jako margines, lecz jako określoną strukturę społeczną, bezpośrednio powiązaną ze współczesnymi tendencjami planowania przestrzennego, pokazać ich jako “zwycięzców” w tej niełatwej walce o prawo do miasta.
strona projektu: www.partizaning.org/homeless
Tekst: Igor Ponosov (http://partizaning.org/?p=10005)
Tłumaczenie: Michał Grelewski
Foto: partizaning.org
