24 lutego 2011 r. w Sankt Petersburgu w Sali kameralnej Konserwatorium odbyła się prezentacja polsko-rosyjskiej książki „Fryderyk Chopin w oczach Rosjan”, w której Grzegorz Wiśniewski zebrał wypowiedzi najwybitniejszych przedstawicieli rosyjskiej kultury, którzy przez niemal dwa stulecia byli pod ogromnym wrażeniem geniuszu tego wybitnego kompozytora. Fryderyk Chopin w oczach Rosjan to antologia zawierająca kilkadziesiąt esejów, szkiców i wypowiedzi dokumentujących wyjątkowe zainteresowanie i niekłamany entuzjazm, jakie muzyka Chopina budziła w ciągu ostatnich bez mała dwóch stuleci w Rosji. O kompozytorze wypowiadają się najwięksi rosyjscy muzycy, ludzie pióra i myśliciele – od Lwa Tołstoja i Antona Rubinsteina po Borysa Pasternaka i Rodiona Szczedrina. Książka jest wydana w dwóch językach: polskim i rosyjskim.
***
"Jeśli Chopin zdecyduje się kiedyś pisać w sposób bardziej życzliwy dla ludzi, jeśli będzie choć trochę oszczędzać fizyczne możliwości fortepianisty, to naturalnie zajmie honorowe miejsce pośród najbardziej znanych kompozytorów" – wyrokował recenzent pierwszej publicznej prezentacji utworów w Petersburgu 11 kwietnia 1834 r. Nieludzkie rzekomo trudności stwarzał odtwórcom m.in. Koncert e-moll.
Ciekawe, jak wypowiedź sprzed 176 lat skomentowałaby Julianna Awdiejewa, której interpretacja tego właśnie koncertu zapewniła zwycięstwo w finale ostatniego Konkursu Chopinowskiego. Dwujęzyczną antologię "Fryderyk Chopin w oczach Rosjan" zesłano do druku przed konkursem, ale i bez Awdiejewej 400-stronicowy tom łyknęłam gładko i nie bez patriotycznego uniesienia. Zadziwiające, czym np. kierował się wydawca Fiodor Stiełłowski, kiedy w 1861 r. anonsował w gazecie druk dzieł wszystkich Chopina, dając im podtytuł: "Edycję tę poświęca się Polakom". Na pewno nie chęcią zysku: w Polsce nabrzmiewał kolejny zryw powstańczy, w Rosji – kolejna antypolska nagonka.
Grzegorz Wiśniewski, badacz poloników na Wschodzie, zgrabnie zestawił w kompendium cytaty z annałów czasopiśmienniczych, memuarów, wystąpień publicznych. Przełożył stenogramy wykładów Antona Rubinsteina, twórcy Konserwatorium Petersburskiego i "cara pianistów". Wirtuoza, który obalił w Rosji mit Chopina jako kompozytora salonowego i zainaugurował regularne recitale chopinowskie.
Były, owszem, prywatne dąsy i anse. Piotr Czajkowski, mając zawodowo Chopinowi sporo do zawdzięczenia, odnosił się doń niechętnie – zarzucał mu brak fantazji. Członkowie "Potężnej Gromadki" początkowo cenili tylko chopinowskie mazurki, resztę uważali "za jakieś piękne koronki i tylko tyle". Wkrótce twórcy rosyjskiej szkoły muzyki narodowej zrehabilitowali się z nawiązką. Lider grupy Milij Bałakiriew w 1891 r. odbył podróż śladami "genialnego Frederica". Nie bez trudu odszukał zrujnowany dom rodzinny kompozytora i się przeraził: ówczesnego właściciela nie interesowała przeszłość dworku, a i nazwisko Chopina było mu obce. Dopiero lamenty Bałakiriewa przed korespondentami polskich gazet przywróciły Żelazową Wolę narodowej pamięci.
Układ chronologiczny – od roku 1834 do 2010 – pokazuje, jak Polak uznany początkowo za "reformatora systemu fortepianowego", a nawet "gwałciciela zasadniczych reguł muzyki" przebojem zajmuje miejsce w panteonie rosyjskich świętych. Wielbiły go autorytety muzyczne i konkurenci, monarchiści i bolszewicy. Staliniści już nie. Wielka Encyklopedia Radziecka z 1933 r. zarzuca kompozytorowi reakcjonizm: w Paryżu stronił od demokratycznych warstw emigracji, a i melodyjność opartą na ludowych intonacjach wykorzystywał "w interesie nie ludu, lecz arystokracji". Z tego to powodu "z arystokratą Chopinem zerwała stosunki zdeklarowana demokratka Sand…".
"Znów mnie polonez Szopena dopada. O, Boże mój! – jak wiele tu wachlarzy" – to Anna Achmatowa. Borys Pasternak wielokrotnie powracał do Chopina w wierszach, listach, esejach. Mazurki, etiudy, walce inspirowały Afanasija Feta, Marinę Cwietajewą, Bellę Achmadulinę…
Źródło: Gazeta Wyborcza
