Poznań to ważne centrum życia umysłowego, kulturalnego i gospodarczego oraz trzeci po Krakowie i Warszawie ośrodek naukowy i akademicki w Polsce. Stolica wielkopolski posiada bogate tradycje uniwersyteckie sięgające XVI wieku. W 1519 roku, dzięki biskupowi poznańskiemu Janowi Lubrańskiemu założono w Poznaniu tzw. Akademię Lubrańskiego – będącą „duchową poprzedniczką” dzisiejszego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. W 1611 roku na mocy przywileju króla Zygmunta III Wazy, powstało także w Poznaniu Kolegium Jezuickie, jednakże zarówno Akademia Lubrańskiego jak i Kolegium nigdy nie otrzymały pełni praw akademickich, a podejmowane starania o przekształcenie tych instytucji w uczelnie wyższe kończyły się niepowodzeniem. W latach 1870-1876 działała w podpoznańskim Żabikowie również szkoła rolnicza.
Formalne utworzenie pierwszej uczelni wyższej w Poznaniu nastąpiło w maju 1919 roku, dzięki staraniom lekarza Heliodora Święcickiego oraz archeologa Józefa Kostrzewskiego, historyka ks. Stanisława Kozierowskiego i filozofa Michała Sobeskiego. Założona przez nich uczelnia początkowo nosiła nazwę Wszechnicy Piastowskiej, następnie od 1920 roku zmieniono nazwę na Uniwersytet Poznański a od 1955 roku Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pierwszym rektorem uczelni został Heliodor Święcicki. W początkowych latach istnienia Uniwersytet Poznański składał się z Wydziału Prawno-Ekonomicznego, Wydziału Lekarskiego, Studium WF, Wydziału Humanistycznego, Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego i Wydziału Rolniczo-Leśnego. W roku akademickim 1919-1920 na Uniwersytecie studiowało blisko 1800 studentów i wolnych słuchaczy, z kolei w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej na poznańskiej uczelni studiowało już blisko 4500 studentów. Wkroczenie wojsk hitlerowskich do Polski przekreśliło funkcjonowanie wszystkich uczelni wyższych w tym i Uniwersytetu Poznańskiego, którego kadra naukowa jak i studenci poddani zostali represjom. Działalność uczelni została wznowiona oficjalnie w 1945 roku, kiedy przystąpiono do odbudowy z powojennych zgliszczy.
W 1950 roku nastąpiła reorganizacja Uniwersytetu Poznańskiego. Z istniejących wówczas Wydziałów Lekarskiego i Farmaceutycznego, utworzono Akademię Medyczną. Ze Studium Wychowania Fizycznego utworzono Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego, natomiast na bazie Wydziału Rolnego i Leśnego powstała Wyższa Szkoła Rolnicza. Tym samym, z Uniwersytetu Poznańskiego wyodrębniły się instytucje dające początek kolejnym poznańskim szkołom wyższym. Jednak należy zaznaczyć, że wcześniej bo już w 1922 roku powstało także w Poznaniu Państwowe Konserwatorium Muzyczne a w 1926 roku, dzięki staraniom Izby Przemysłowo-Handlowej utworzono w Poznaniu Wyższą Szkołę Handlową. W 1946 roku powstała natomiast Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, a w 1955 roku utworzono Politechnikę Poznańską będącą kontynuatorką istniejącej wcześniej Państwowej Szkoły Budowy Maszyn (późniejszej Szkoły Inżynierskiej).
Dzisiaj w Poznaniu funkcjonuje 25 uczelni wyższych, w tym 8 uczelni państwowych i 17 prywatnych. – są to: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny, Politechnika Poznańska, Uniwersytet Przyrodniczy, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Uniwersytet Artystyczny, Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego. W stolicy Wielkopolski działają także wyższe uczelnie prywatne. Wśród najbardziej znanych wymienić należy Wyższą Szkołę Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa (obecnie Collegium Da Vinci), Wyższą Szkołę Bankową, Wyższą Szkołę Logistyki, Wyższą Szkołę Umiejętności Społecznych, Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości, Wyższą Szkołę Języków Obcych, Wyższą Szkołę Hotelarstwa i Gastronomii oraz Wyższą Szkołę Handlu i Usług.
Główną i największą uczelnią Poznania jest Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Należy on do 3 głównych ośrodków naukowych w Polsce (obok Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie). W skład Uniwersytetu wchodzi 14 wydziałów (Wydział Anglistyki, Wydział Biologii, Wydział Chemii, Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Wydział Fizyki, Wydział Historyczny, Wydział Matematyki i Informatyki, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Wydział Nauk Społecznych, Wydział Neofilologii, Wydział Prawa i Administracji, Wydział Studiów Edukacyjnych oraz Wydział Teologiczny). Funkcję rektora UAM pełni obecnie prof. Bronisław Marciniak.
Wiodącą uczelnią medyczną w Polsce jest niewątpliwie Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Uczelnia posiada 4 wydziały (Wydział lekarski I, Wydział lekarski II, Wydział Farmaceutyczny, Wydział Nauk o Zdrowiu) oraz 5 szpitali klinicznych. Obecnym rektorem jest prof. Jacek Wysocki.
Wysoki poziom badań naukowych i kształcenia reprezentuje Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. Uczelnia posiada 5 wydziałów (Wydział Ekonomii, Wydział Gospodarki Międzynarodowej, Wydział Informatyki i Gospodarki Elektronicznej, Wydział Towaroznawstwa, Wydział Zarządzania. Rektorem uczelni jest prof. Marian Gorynia.
Poznański Uniwersytet Artystyczny składa sie z 8 wydziałów (Wydział Grafiki i Komunikacji Wizualnej, Wydział Animacji, Wydział Malarstwa, Wydział Rzeźby i Działań Przestrzennych, Wydział Architektury i Wzornictwa, Wydział Architektury Wnętrz i Scenografii, Wydział Edukacji Artystycznej oraz Wydział Komunikacji Multimedialnej) Rektorem uczelni jest prof. Marcin Berdyszak.
Politechnika Poznańska składa się z 10 wydziałów (Wydział Architektury, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania, Wydział Elektroniki i Telekomunikacji, Wydział Elektryczny, Wydział Fizyki Technicznej, Wydział Informatyki, Wydział Inżynierii Zarządzania, Wydział Maszyn Roboczych i Transportu oraz Wydział Technologii Chemicznej). Rektorem Politechniki Poznańskiej jest obecnie prof. Tomasz Łodygowski.
Uniwersytet Przyrodniczy składa się z 8 wydziałów (Wydział Rolnictwa i Bioinżynierii, Wydział Leśny, Wydział Medycyny Weterynaryjnej i Nauk o Zwierzętach, Wydział Technologii Drewna, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu, Wydział Melioracji i Inżynierii Środowiska, Wydział Ekonomiczno-Społeczny). Rektorem Uniwersytetu Przyrodniczego jest prof. Grzegorz Skrzypczak.
Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego której rektorem jest prof. Halina Lorkowska składa się z 5 wydziałów (Wydział Kompozycji, Dyrygentury, Teorii Muzyki i Rytmiki, Wydział Instrumentalny, Wydział Wokalno-Aktorski, Wydział Dyrygentury Chóralnej, Edukacji Muzycznej i Muzyki Kościelnej, Wydział Instrumentów Smyczkowych, Harfy, Gitary i Lutnictwa).
Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego składa się z 2 wydziałów (Wydział Wychowania Fizycznego, Sportu i Rehabilitacji oraz Wydział Turystyki i Rekreacji). Rektorem uczelni jest prof. Jerzy Smorawiński.
Należy podkreślić, że ze względu na wysoką liczbę studentów, Poznań jest miastem o wybitnie akademickim charakterze. Ogólną liczbę osób studiujących na wszystkich poznańskich uczelniach szacuje się na około 130 tys. osób, w tym na UAM studiuje blisko 40 tys. osób. Efektem tego jest bogate życie studenckie, które jest widoczne w tkance miejskiej Poznania. W kalendarzu kulturalnym stolicy wielkopolski goszczą liczne studenckie wydarzenia kulturalne i artystyczne, festiwale i konferencje naukowe oraz koncerty. W mieście funkcjonują studenckie chóry, zespoły, teatry i czasopisma, istnieje także studenckie radio. Poznań to także miasto studenckich klubów i pubów. Do najważniejszych imprez akademickich i studenckich zaliczyć można między innymi coroczne, hucznie obchodzone Juwenalia, Poznański Festiwal nauki i Sztuki czy Noc Naukowców. W Poznaniu prócz uniwersytetów i szkół wyższych działa także szereg organizacji naukowych takich jak między innymi założone w 1957 roku Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, czy istniejący od 1944 roku Instytut Zachodni.
Bartłomiej Garczyk
