Polska Macierz Szkolna: dawniej i dziś

Beata Kinga Nykiel w znakomitym projekcie „Polski Petersburg” pisze:  

„Myśl założenia „Macierzy” powstała w 1879 r. podczas obchodów jubileuszu 50-lecia pracy literackiej Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812–1887), w 1882 r. zaś pisarz zainaugurował we Lwowie „Macierz Polską”. Na terenie Królestwa Polskiego Polska Macierz Szkolna (PMSz) powstała w 1906 r. jako organizacja kulturalno-oświatowa. Jej powołanie umożliwiły wydarzenia rewolucji 1905 r. i złagodzenie polityki władz. Twórcami PMSz w Królestwie byli inżynier technolog Józef Świątkowski (1860–1928), pisarz noblista Henryk Sienkiewicz (1846–1916), prawnik i publicysta Antoni Osuchowski (1849–1928) oraz publicysta i działacz społeczno-oświatowy Mieczysław Brzeziński (1858–1911). Na przełomie lat 1906 i 1907 liczyła już ok. 100 tys. członków rzeczywistych i ok. 1,5 tys. wspierających. W tym czasie na terenie Królestwa Polskiego utworzono 141 szkół ludowych, 2 szkoły średnie, 317 ochronek, 505 bibliotek oraz uniwersytet ludowy w Warszawie z filiami na prowincji. W grudniu 1907 r. władze carskie zdelegalizowały jednak PMSz w Królestwie. Kontynuowała ona tam działalność w konspiracji do 1916 r., kiedy to niemieckie władze okupacyjne oficjalnie zezwoliły na jej reaktywację, a 3 maja 1918 r. zatwierdziły statut. Na terenie samej Rosji PMSz funkcjonowała jednak nadal legalnie.

W Petersburgu z inicjatywą powołania towarzystwa oświatowego wystąpiła w 1906 r. polska młodzież ucząca się w zakładach naukowych kościoła św. Katarzyny przy prosp. Newskim [Невский пр.] 32–34 na czele z Emilią Jasiewiczówną i Ludwikiem Parniewskim. Zyskała ona poparcie proboszcza parafii ks. Konstantego Budkiewicza (1867–1923), który zgromadził w tym celu grupę zasłużonych działaczy polonijnych. Byli wśród nich: inżynier Henryk Adamowicz, związany z Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół Polski” Jan Stanisław Barchwitz (Barchwic), prawnik i poseł do II i III Dumy Państwowej Lubomir Dymsza (1859–1915), nauczycielka Jadwiga Kozubowska (1878–1963), Jadwiga Moszyńska, adwokat Józef Nowakowski, Janina Olszamowska (żona Bolesława, adwokata), przemysłowiec i działacz społeczno-gospodarczy Wincenty Koziełł-Poklewski (1853–1929), historyk i archiwista prof. Stanisław Ptaszycki (1853–1933), przemysłowiec Andrzej Wierzbicki (1877–1962), przyrodnik prof. Stanisław Zaleski, Eugeniusz Zieliński, Jadwiga Żukowska (1875–1951), żona przemysłowca i posła do II i III Dumy Państwowej Władysława Żukowskiego (1860–1916) i inni. W tym samym roku grono to wypracowało statut stowarzyszenia oświatowego, której oficjalna nazwa brzmiała Polska Macierz Szkolna w Petersburgu (potem Piotrogrodzie).

PMSz stawiała sobie za cel wspieranie polskiej oświaty w stolicy Imperium Rosyjskiego. W myśl statutu mogła zakładać oraz wspomagać organizacyjnie i finansowo szkoły różnego typu, od ludowych i średnich po specjalne i zawodowe. W jej kompetencjach było także zakładanie muzeów [sic!] i domów ludowych służących edukacji i rozrywce, wydawanie czasopism oraz organizowanie odczytów i wykładów. (…)

7/20 czerwca 1912 r. stołeczny zarząd PMSz podjął decyzję o zakupie za 15,4 tys. rub. domu na prowadzenie własnej działalności edukacyjnej przy ul. Żeleznodorożnej [Железнодорожная ул.] (obecnie prosp. Żeleznodorożyj) 44 (budynek ten już nie istnieje) za Rogatką Newską, w którym zorganizowana przezeń szkoła mieściła się już od kilku lat. W lipcu 1915 r. budynek ten sprzedano za 50 tys. rub. i po spłaceniu obciążających tę realność długów zakupiono za 35 tys. rub. na terenie wioski Cesarskiego Zakładu Porcelany [поселок Императорского Фарфорoвoго завода] nad Newą murowany piętrowy pałacyk z ogrodem przy prosp. Szlisselburskim [Шлиссельбургский пр.] 75. Od 1913 r. własnością PMSz była ponadto wyceniana na 5,1 tys. rub. drewniana willa z parkiem za Rogatką Moskiewską, którą w celu urządzenia tam ochronki dla dzieci zapisał organizacji w testamencie inżynier K. Staniszewski. (…)

W latach 1912–1914 PMSz wspierała więc dwie szkoły: wspomnianą przy ul. Żelaznodorożnej 44 oraz w dzielnicy Admirałtiejskiej przy prosp. Małocarskosielskim [Малoцарскосельский пр.] (obecnie prosp. Małodietskosielskij [Малодетскосельский пр.]) 42. Kierowały nimi znane w powojennej Polsce nauczycielki – pierwszą J. Kozubowska, a drugą Stanisława Ćwierdzińska, w 1916 r. dyrektorka pierwszego 8-klasowego gimnazjum żeńskiego z polskim jęz. wykładowym przy prosp. Władimirskim 16. (…)

W związku z wybuchem I wojny światowej i napływem do Piotrogrodu przesiedleńców z Królestwa Polskiego w lipcu 1915 r. zarząd PMSz porozumiał się z Komitetem Głównym Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW), który w październiku tegoż roku przekazał PMSz 54 tys. rub. oraz zadeklarował dalsze miesięczne wpłaty w wysokości 10 tys. rub. na działalność oświatową wśród przybywających lawinowo dzieci. W sierpniu 1915 r. PMSz uzyskała także pozwolenie na otworzenie w stolicy szkół niższych i średnich z polskim językiem wykładowym. (…) Dopiero w 1916 r. klasy wyższe szkół PMSz uzyskały gwarantowane w szkołach państwowych prawo odroczenia służby wojskowej.

Drugim podstawowym zadaniem PMSz było wspieranie kursów języka polskiego i literatury z uwzględnieniem dziejów Polski. Na przełomie lat 1913 i 1914 kursy te znajdowały się dopiero w stadium początkowym i egzystowały głównie dzięki zaangażowaniu i ofiarności Janiny Kozłowskiej-Studnickiej. W okresie 1915–1916 kierowały nimi panie Smoleńska i Wojewódzka w szkole PMSz przy prosp. Małocarskosielskim 44 oraz p. M. Goryniewska pod nr 42 m. 38. Zajęcia odbywały się w niedziele oraz dwa dni w tygodniu, a uczęszczała na nie młodzież obojga płci ze szkół średnich i wyższych. Organizacja niosła też pomoc pozaszkolną, wspomagając dzieci z uboższych rodzin w różnych dzielnicach miasta. W latach 1913–1914 tą formą działalności zajmowały się panie Kaczyńska i Sztejnówna. PMSz organizowała również nauczanie pozaszkolne, a od 1915 r. także zajęcia rekreacyjne dla dzieci pozostających latem w mieście.

W porozumieniu z Rzymskokatolickim Towarzystwem „Oświata” urządzano także w różnych punktach miasta odczyty, a w soboty – wieczorki muzyczne połączone z robótkami ręcznymi na rzecz rannych polskich żołnierzy. Gromadziły one do 300 słuchaczy. (…) Od listopada 1915 r. do końca 1916 r. odbyto ich w sumie 107 w 10 punktach miasta z udziałem 35 prelegentów. Wygłosili oni 41 wykładów z historii, 21 literatury, 14 przyrody, pozostałe dotyczyły religii, ekonomii i zagadnień ogólnych, zorganizowano też 6 odczytów połączonych z koncertami. (…)

Dane na temat działalności organizacji w burzliwych latach 1917–1918 są trudniej dostępne, wiadomo jednak, że w sierpniu 1917 r. funkcjonowały pod jej egidą nadal 24 szkoły elementarne w samym mieście i miejscowościach wokół Piotrogrodu. (…) Sama organizacja została zlikwidowana 1 października 1918 r. na mocy wydanego w lipcu 1918 r. rozporządzenia Ludowego Komisariatu ds. Narodowości „O likwidacji polskich stowarzyszeń nacjonalistyczno-burżuazyjnych”. W tym też roku większość personelu nauczycielskiego PMSz i spore grono jej członków zdecydowało się na wyjazd do odrodzonej ojczyzny.”

Początek lat 90. XX wieku rozpoczął się nowy etap odrodzenia organizacji polonijnych w Petersburgu. Do pierwszych w Rosji należał Polski Klub założony przez śp. Wiesławę Sawinową i Teresę Konopielko, a kierowany przez śp. Wernera Gajdę. W 1988 roku organizacja jako pierwsza w Rosji przekształciła się w Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe „Polonia” (przy inspirującym udziale matek założycielek śp. Wiesławy Sawinowej i Teresy Konopielko) oraz śp. Sławomira Lisowskiego, śp. Bronisława Dzenia, śp. Alicji Dzeń i Władysława Łapińskiego.

Mijały owocne lata pracy organizacji polonijnych, przede wszystkim  w zakresie nauczania języka polskiego.  Zorganizowano Ośrodek Metodyczny Nauczania Języka Polskiego i Historii. Powstała publiczna szkoła nr 216 im. A. Mickiewicza z poszerzonym nauczaniem polskiego. Niezwykle aktywnie pracowała w ramach SKO „Polonia” tzw. „Mała Polonia”, początkowo kierowana przez sp. Wiesławę Sawinową, a po dziesięciu latach przez Irenę Romanowską.

Po „złotym okresie” powoli następowała początkowo niewidoczna degradacja działalności organizacji polonijnych. Co prawda, odbywały się zajęcia w ramach szkół sobotnich, ale zwalniało się tempo prac. Na niedługi czas nastąpił entuzjastyczny powrót do systematyzacji w nauczaniu języka polskiego. Trwało to do czasu zamknięcia Domu Polskiego, a później szkoły nr 216 im. Adama Mickiewicza.

Ostatecznie założycielki ruchu polonijnego, śp. Wiesława Sawinowa i Teresa Konopielko przy bardzo aktywnej współpracy z proboszczem parafii św. Stanisława, ks. Krzysztofem Pożarskim rozpoczęli proces tworzenia nowej organizacji z odniesieniem do historycznej roli Polskiej Macierzy Szkolnej w Petersburgu.

Nie był to proces łatwy, gdyż nie wszyscy przedstawiciele oficjalnych i afiliowanych organizacji polonijnych byli tej inicjatywie przychylni. Jednak, po długim okresie przygotowania oficjalnych dokumentów i pracy nad Statutem organizacji — stało się. Stowarzyszenie w postaci organizacji regionalnej zostało zarejestrowane jako Polska Macierz Szkolna w Sankt Petersburgu 8 sierpnia 2019 roku. Powołano Zarząd na czele z Władysławą Pawłowską, córką znanego działacza polonijnego sp. Józefa Michalkiewicza. W skład Zarządu weszli: Irena Romanowska, Jan Pawłowski, Albert Konopko (wiceprezes) oraz Denis Szczegłow.

Dwuletni okres kres pracy organizacji należy ocenić wysoko. Działa w warunkach pandemii, ale bez względu na to zrzesza kilka dziesiątek dzieci i młodzieży. Praca nauczycieli wnosi nowego ducha kreatywności i chęci pokonania „gór”. Zrealizowano szereg bardzo ciekawych projektów, np. wystawę „Polska w oczach petersburskiego dziecka”, kilka innych wystaw prac dziecięcych i konkursów dla dzieci. Długoletnim i bardzo ważnym projektem jest także „Polski Petersburg” (tematyka zajęć, zajęcia twórcze itp.). Tworzy się Kapela Petersburska. Obecnie odbywa się II edycja Letniej Szkoły Języka Polskiego. Wprowadzane są nowe formy nauczania języka przez zajęcia plastyczne i muzykę.

Zapraszamy na konto PMSz na Facebook i śledzenia wpisów z kategorii „Mała Gazeta” na portalu „Gazety Petersburskiej”.

Sierpień, 2021
Teresa Konopielko

Fotogaleria
Zdjęcia: Denis Szczegłow


Więcej od tego autora

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here

Powiązane

Podcast "Z Polską na Ty"spot_img

Ostatnie wpisy

Rok 2022 – rok polskiego romantyzmu

Romantyzm to szeroki nurt w kulturze, który dał nazwę epoce w historii sztuki i historii literatury trwającej od lat 90. XVIII wieku do lat...

BABCIU, DZIADKU, coś wam dam

BABCIU, DZIADKU, coś wam damJedno serce które mam.A w tym sercu same róże,ŻYJCIE NAM STO LAT, a nawet dłużej!21 i 22 stycznia w Polsce...

Bez względu na porę roku

"Bez względu na porę roku, dnia i stan pogody – stawię się w oznaczonym miejscu i godzinie i udam się w góry celem niesienia pomocy...

Chcesz być na bieżąco?

Zapisz się na newsletter Gazety Petersburskiej